I. Etap przygotowawczy przed wywołaniem głosek szeregu syczącego – „s”, „z”, „c”, „dz”.
Ćwiczenia oddechowe:
- dmuchamy na chorągiewki i wiatraczki;
- „tańczący płomyczek” – dmuchamy na płomień świecy w odległości niepozwalającej zdmuchnąć płomyka, lecz wyginać go;
- dmuchamy na papierowe łódki pływające w misce z wodą;
- zawody „kto dmuchnie dalej” – zdmuchujemy kulki waty z ręki;
- wydmuchujemy bańki mydlane;
- dmuchamy na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach o różnej długości ponad głową ćwiczącego;
- „wyścigi samochodowe” – dmuchamy na papierowe kulki po wytyczonej trasie narysowanej na podłodze.
Więcej ćwiczeń oddechowych: http://ppbystra.ayz.pl/old/strefa-rodzica/logopedia/317-zajecia-logopedyczne. Uwaga! Podczas każdych zajęć prowadzimy ćwiczenia oddechowe!
Ćwiczenia języka:
- wysuwamy język do przodu – język szeroki i wąski;
- układamy język za dolnymi zębami;
- liczymy dolne zęby czubkiem języka po wewnętrznej stronie;
- oblizujemy językiem wewnętrzną powierzchnię dolnych zębów;
- dotykamy czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzmiewaniem głoski „e”,
- „wymiatamy śmieci” – energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów.
Ćwiczenia warg
- rozciągamy wargi jak w uśmiechu – wargi płaskie, przylegają do zębów (zęby widoczne);
- rozciągamy wargi do uśmiechu i wymawianie głoski „i”;
- naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianiem ich wargami;
- gimnastyka warg i języka (wysuwamy języka do przodu, uśmiechanie się);
- naśladujemy odgłosy z rozciągniętymi kącikami ust:
– kozy – me, me
– barana – be, be
– kurczątka – pi, pi
– śmiechu – hi, hi; - pokazujemy szeroki uśmiech, a następnie ściąganie ust, jak przy głosce „u” (uśmiech –ryjek)
II. Etap wywołania głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)
„s”
Rozpoczynamy od wyjaśnienia ułożenia narządów artykulacyjnych: język leży za dolnymi zębami, tworząc rynienkę (jak podczas dmuchania), wargi rozchylają się w łagodny uśmiech. Podczas demonstrowania brzmienia głoski „s” przykładamy wewnętrzną stronę dłoni ćwiczącego do naszych warg, pokazując, że strumień wydychanego powietrza trzeba kierować środkiem ust.
Jeśli mamy problemy:
– Zaczynamy od ćwiczeń w dmuchaniu wprost na wybrany przedmiot, przechodząc do dmuchania z równoczesnym ułożeniem ust do uśmiechu, aż po wybrzmienie „s” przy niezmienionym położeniu narządów mowy.
– Aby dokładniej określić miejsce prawidłowego ułożenia języka, można użyć nitki dentystycznej, którą zakładamy na dolne siekacze i polecamy dotykać czubkiem języka nitki w czasie wypowiadania „s”.
– Można wypowiadać przedłużone „e” i zbliżać zęby do siebie, by osiągnąć „s”.
– Można wykorzystać metodę przekształceń artykulacyjnych. Polega ona na przedłużonym wymawianiu „f” z równoczesnym odsuwaniem palcami dolnej wargi od górnych siekaczy.
– Innym sposobem przekształceń jest wybrzmiewanie „t”. Przedłużanie jej pozwala uzyskać „c”, a następnie „s”.
„z”
Jeśli głoska „s” jest już prawidłowo wymawiana, zwykle „z” pojawia się samoistnie.
Jeśli są problemy:
– Wskazujemy wibracje w okolicach szyi lub głowy (metodą dotyku).
– Stosujemy nucenie melodii na głosce „s”.
– Można wykorzystać przekształcenie „d” lub „w” z równoczesnym cofaniem kącików ust i zbliżaniem zębów do siebie.
„c”
Jeśli głoski „s” i „z” są już prawidłowo wymawiane, zwykle „c” pojawia się samoistnie.
Jeśli są problemy:
– Polecamy dziecku wymawiać początkowo „t” (wargi i zęby jak przy „s”, „z”), dodając przedłużone „s” („tsss”), następnie powoli skręcamy „s” i wycofujemy się z „t”, aż przejdziemy do wymowy „c”.
„dz”
Jeśli głoski „s”, „z” i „c” są już prawidłowo wymawiane, zwykle „dz” pojawia się samoistnie.
Jeśli są problemy:
– Objaśniamy ułożenie artykulatorów (wargi lekko spłaszczone jak podczas uśmiechu, język najpierw przednią częścią styka się z górnymi zębami, a potem opada tworząc szczelinę).
– Wskazujemy wibracje w okolicach szyi lub głowy (metodą dotyku).
– Można wykorzystać przekształcenie „d” z równoczesnym odsuwaniem palcami maksymalnie do tyłu kącików warg.
– Można wykorzystać wybrzmiewanie coraz szybciej, kolejno po sobie „d” i „z”.
III. Etap utrwalenia głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)
- Ćwiczymy „s” w izolacji.
– syczymy jak wąż,
– syczący gwizdek w czajniku.
- Następnie ćwiczymy „s” w połączeniu z samogłoskami:
– w nagłosie – w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych
sa, so, se, su, sy;
– w śródgłosie – w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
asa, aso, ase, asu, asy
osa, oso, ose, osu, osy
esa, eso, ese, esu, esy
usa, uso, use, usu, usy
ysa, yso, yse, ysu, ysy;
– w wygłosie – w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: as, os, es, us, ys.
Głoskę „s”, ćwiczoną w różnych pozycjach w wyrazie, początkowo przedłużamy.
- Ćwiczymy „s” w połączeniach ze spółgłoskami:
– w nagłosie – w wyrazach, w związkach wyrazowych: scho, skl, ska, sło, smu, smo, sno, spo, stu, sto, sta, stu, swe…;
– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych;
– w wygłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych.
UWAGA! Wcześniej wymaga prawidłowego realizowania głosek „sz” i „cz” z szeregu szumiącego.
4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
„z”
- Najpierw ćwiczymy „z” w izolacji.
- Następnie ćwiczymy „z” w połączeniu z samogłoskami:
– w nagłosie w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: za, zo, ze, zu, zy;
– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: aza, azo, aze, azu, azy
oza, ozo, oze, ozu, ozy
eza, ezo, eze, ezu, ezy
uza, uzo, uze, uzu, uzy
yza, yzo, yze, yzu, yzy.
- Ćwiczymy „z” w połączeniach ze spółgłoskami(tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– w nagłosie- w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: zle, zmy, zdr, zna…;
– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ezd…
Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
„c”
- Najpierw ćwiczymy „c” w izolacji.
- Następnie ćwiczymy „c” w połączeniu z samogłoskami:
– w nagłosie – w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ca, co, ce, cu, cy;
– w śródgłosie – w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: aca, aco, ace, acu, acy
oca, oco, oce, ocu, ocy
eca, eco, ece, ecu, ecy
uca, uco, uce, ucu, ucy
yca, yco, yce, ycu, ycy;
– w wygłosie – w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ac, oc, ec, uc, yc.
- Ćwiczymy „c” w połączeniach ze spółgłoskami:
– w nagłosie -w wyrazach, potem w związkach wyrazowych;
– śródgłosie – w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: kcj, ock, wca…;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych. - Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
„dz”
- Ćwiczymy „dz” w izolacji.
- Następnie ćwiczymy „dz” w połączeniu z samogłoskami:
– w nagłosie- w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: dza, dzo, dze, dzu, dzy;
– w śródgłosie , w wyrazach, potem w związkach wyrazowychadza, adzo, adze, adzu, adzy
odza, odzo, odze, odzu, odzy
edza, edzo, edze, edzu, edzy
udza, udzo, udze, udzu, udzy
ydza, ydzo, ydze, ydzu, ydzy. - Ćwiczymy „dz” w połączeniach ze spółgłoskami (tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– w nagłosie – w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: dzba, dzwo…;
UWAGA! Wcześniej wymaga prawidłowego realizowania głosek „sz”, „ż”, „cz” i „dż” z szeregu szumiącego oraz „ś” i „dź” z szeregu ciszącego.
– w śródgłosie – w wyrazach i związkach wyrazowych: ndza, rdzo…
4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
5. Utrwalanie wszystkich głosek szeregu syczącego: „s”, „z”, „c”, dz”.
IV. Etap automatyzacji głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)
- teksty drukowane i wierszyki;
- mowa spontaniczna;
- opowiadanie treści historyjek obrazkowych.