I. Etap przygotowawczy przed wywołaniem głosek szeregu szumiącego („sz”, „ż”, „cz”, „dż”)
Ćwiczenia języka: (zrób codzienne 4 wybrane ćwiczenia)
- „krasnoludek (język) zagląda do gardła” – cofamy język za wałek dziąsłowy, w głąb jamy ustnej, zaczynając od górnych zębów, a kończąc na podniebieniu miękkim
- „liczenie ząbków” – dotykamy czubkiem języka górnych zębów po wewnętrznej stronie, podczas szerokiego otwierania jamy ustnej
- „mycie zębów” – oblizujemy językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach,
- kierujemy język w kąciki ust (zęby widoczne),
- klaskanie językiem – naśladujemy odgłos konia uderzającego kopytami o bruk;
- „zaczarowany język” – przytrzymujemy przez kilka sekund czubek języka na podniebieniu przy szeroko otwartych ustach;
- zlizujemy czubkiem języka z podniebienia, np. kawałka czekolady lub gumy rozpuszczalnej, kremu czekoladowego, mleka w proszku (przy szeroko otwartych ustach);
- ssiemy mały pudrowy cukierek, musującą witaminę C, opłatek lub naśladowanie ssania pożywienia;
- przytrzymujemy czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków z wgłębieniem w środku;
- „balon” – robimy z buzi dużego balonu, naciskamy lekko palcami na policzki, stopniowo wypuszczamy powietrza;
- „język malarzem” – język to pędzel, którego czubkiem naśladujemy malowanie różnych wzorów (kropek, kółek, linii, kwadratów, trójkątów),
- moczenie „pędzla” w farbie – dotykamy czubkiem języka wałka dziąsłowego;
- płukanie „pędzla” – oblizujemy językiem dolne dziąsła od wewnętrznej strony;
- „słoń” – dosięgamy językiem (jak słoń trąbą) do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony;
- „młotek” – wbijamy gwoździe w ścianę – spróbuj zamienić język w młotek i uderzamy o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa;
- „schodki” – czubkiem języka dotykamy górnych jedynek, górnej wargi, a następnie nosa (buzia otwarta);
- masaż podniebienia – język jest masażystą – masujemy podniebienie od zębów w stronę gardła i z powrotem;
- naśladujemy różne zwierzęta:
- „krokodyl” – szeroko otwieramy buzię, wysuwamy żuchwę do przodu, naśladujemy „kłapania paszczą” (my bawimy się też w „koparę”)
- „krowa” – naśladujemy przeżuwanie trawy
- „zły pies” – zagryzamy górnymi siekaczami dolną wargę, udajemy warczenie psa,
- „wyjący pies” – naśladujemy wycie psa do księżyca (a-u, a-u)
- „konik” – kląskamy – czubkiem języka o wałek dziąsłowy
- „króliczek” – próbujemy utrzymać kredki między górną wargą, a nosem,
- wydmuchiwanie powietrza przez język zwinięty w tzw. rureczkę;
- naśladowanie mlaskania;
- śpiewanie znanych melodii na sylabach: la, lo, le, lu, ly.
Ćwiczenia warg: (zrób codzienne 4 wybrane ćwiczenia)
- oblizujemy wargi;
- „ryjek świnki” – wysuwamy zaokrąglone wargi do przodu (zęby widoczne);
- rozchylamy wargi – szeroki uśmiech bez pokazywania zębów i z pokazywaniem zębów;
- robimy ryjka,
- „całuski” – cmokamy ustami;
- „zmęczony konik” – parskamy wargami;
- „wąsy” – wysuwamy wargi jak przy wymawianiu „u”, kładziemy na górnej wardze słomki lub ołówka i próbujemy utrzymać jak najdłużej;
- „rybka” – otwieramy i zamykamy wargi ściągnięte do przodu,
- „straż pożarna” – wyraźnie wymawiamy samogłoski w parach: e o, a u, i u,
- naśladujemy odgłosy zwierząt:
- krowa – mu, mu,
- kukułka – kuku, kuku,
- sowa – hu, hu,
- pies – hau, hau,
- rybki – plum, plum,
- naśladujemy odgłosy otoczenia:
- pukanie – puku, Puku,
- uderzanie – buch, buch,
- chodzenie – tupu, tupu;
- stukanie – stuk, stuk,
- „ryjek” – układamy wargi w kształt ryjka, a następnie rozsuwamy do uśmiechu;
- gramy na trąbce z szerokim ustnikiem, flecie, harmonijce ustnej.
II. Etap wywołania głosek szeregu szumiącego („sz”, „ż”, „cz”, „dż”)
UWAGA!
Nie wywołujemy wszystkich głosek szeregu szumiącego od razu. Najpierw „sz” i musi być dobrze opanowane w różnych pozycjach w wyrazie.
Kolejność wywoływania głosek przy seplenieniu międzyzębowym to: szereg szumiący (sz, ż, cz, dż), potem syczący (s, z, c, dz), na końcu ciszący (ś, ź, ć, dź).
Kolejność wywoływania głosek przy seplenieniu bocznym to: głoska „s”, potem szereg szumiący (sz, ż, cz, dż), potem reszta syczących (z, c, dz), na końcu ciszący (ś, ź, ć, dź).
Gdy dziecko ma problem z wybrzmiewaniem „sz” , terapię rozpoczynamy od „cz”.
„sz”
W lustrze pokazujemy dziecku układ języka i warg – unosimy język za górne zęby (na wałek dziąsłowy), zęby musimy zbliżyć, ale nie zaciskać, wargi lekko wysuwamy do przodu (układamy w ryjek). W takim układzie polecamy dziecku wymawiać podczas wydechu przedłużone „sz” – np. szumi las.
„ż”
Jeśli „sz” wymawiane jest prawidłowo, nie powinno być kłopotu z wymową „ż”.
Jeśli są problemy: wypowiadamy „sz” z przedłużonym „y” i równocześnie kontrolujemy drżenie szyi. Przechodzimy do wypowiadania „szżyyy”, a potem do wypowiadania przedłużonego „ż” w otoczeniu samogłosek ażżża, ażżżo, ażżże itd., skracając wybrzmiewanie do aża, ażo, aże itd.
„cz”
Jeśli „sz” i „ż” wymawiane są prawidłowo, nie powinno być kłopotu z wymową „cz”.
Jeśli są problemy: unosimy język za górne zęby, za wałek dziąsłowy – początkowo polecamy wymawiać krótkie „t”, a następnie długie „sz” („t” + „sz” = „cz”), wówczas powoli przechodzimy do „cz”.
„dż”
Jeśli „sz”, „ż”, „cz” wymawiane są prawidłowo, nie powinno być kłopotu z wymową „dż”. Tym bardziej, że niewiele jest wyrazów, w których „dż” występuje.
III. Etap utrwalenia głosek szeregu szumiącego („sz”, „ż”, „cz”, „dż”)
„sz”
- „sz” w izolacji np. szumiący las szszsz…, wieje wiatr szszsz…..
- „sz” w połączeniu z samogłoskami:
– w nagłosie w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: sza, szo, sze, szu,
– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: asza, aszo, asze, aszu, aszy, osza, oszo, osze, oszu, oszy, esza, eszo, esze, eszu, eszy, usza, uszo, usze, uszu, uszy,
ysza, yszo, ysze, yszu, yszy;
– w wygłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych asz, osz, esz, usz, ysz.
3. „sz” w połączeniach ze spółgłoskami:
– nagłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: szko, szka, szko, szkla, szpu, szpi, szpa, sznu, szma…;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych.
4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.
5. Różnicowanie „sz” – „s”.
„ż”
1. Ćwiczymy „ż” w izolacji.
2. Ćwiczymy „ż” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ża, żo, że, żu, ży;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych:
aża, ażo, aże, ażu, aży
oża, ożo, oże, ożu, oży
eża, eżo, eże, eżu, eży
uża, użo, uże, użu, uży
yża, yżo, yże, yżu, yży.
3. Ćwiczymy „ż” w połączeniach ze spółgłoskami(tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– nagłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: żwy, żło;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: gży, eżb, gże, dże…
4. Różnicowanie „ż” – „z”.
„cz
1. Ćwiczymy „cz” w izolacji.
2. Ćwiczymy „cz” w połączeniu z samogłoskami:
– w nagłosie w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: cza, czo, cze, czu, czy;
– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych:
acza, aczo, acze, aczu, aczy
ocza, oczo, ocze, oczu, oczy
ecza, eczo, ecze, eczu, eczy
ucza, uczo, ucze, uczu, uczy
ycza, yczo, ycze, yczu, yczy;
– w wygłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: acz, ocz, ecz, ucz, ycz.
3. Ćwiczymy „cz” w połączeniach ze spółgłoskami:
– nagłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: czło, czte, czwu, czwa…;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: aczk, eczk, iczk, eczń, eczn, aczn, oczt…
Trudniejsze grupy spółgłoskowe: eczc, niczc, aczc, eczc, oczci, ączc, yczk
w teczce, w doniczce, w paczce, w apteczce, na poczcie, na łączce, w koszyczku, na półeczce.
4. Różnicowanie „cz” – „c”.
5. Wymowa zbitek głosek „szcz” – najpierw w nagłosie, potem w śródgłosie i na końcu w wygłosie – w sylabach, wyrazach, związkach wyrazowych, zdaniach:
szcza, szczo, szcze, szczu, szczy.
„dż”
1. Ćwiczymy „dż” w izolacji.
2. Ćwiczymy „dż” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, w związkach wyrazowych: dża, dżo, dże, dżu, dży;
– śródgłos w wyrazach, w związkach wyrazowych: adża, adżo, adże, adżu, adży
odża, odżo, odże, odżu, odży
edża, edżo, edże, edżu, edży
udża, udżo, udże, udżu, udży
ydża, ydżo, ydże, ydżu, ydży.
3. Ćwiczymy „dż” w połączeniach ze spółgłoskami(tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– nagłos w wyrazach i związkach wyrazowych: dżdżo, dżdży;
– śródgłos w wyrazach i związkach wyrazowych: żdże, żdżą, dżdżo, dżdży…
4. Różnicowanie „dż” – „dz”.
5. Utrwalanie wszystkich głosek szeregu szumiącego: „sz”, „ż”, „cz”, dż”.
IV. Etap automatyzacji głosek szeregu szumiącego „sz”, „ż”, „cz”, „dż” w wierszykach, opowiadaniu treści historyjek obrazkowych, mowie spontanicznej.
Pozdrawiam Olimpia Podwacietnik