SEPLENIENIE – SZEREG CISZĄCY

I. Etap przygotowawczy przed wywołaniem głosek szeregu ciszącego: ś, ź, ć, dź.

Ćwiczenia języka:

  • „koci grzbiet” – opieramy czubkiem języka o wewnętrzną powierzchnię dolnych zębów i próbujemy unieść środek języka do podniebienia,
  • oblizujemy językiem wewnętrzną powierzchnię dolnych zębów i dziąseł;
  • liczymy czubkiem języka dolne zęby po wewnętrznej stronie;
  • „skaczący języczek” – naprzemiennie dotykamy czubkiem języka górne, a następnie dolne siekacze po wewnętrznej stronie, przy otwartych ustach;
  • „hi hi” – naśladujemy śmiech o brzmieniu wysokim, średnim, niskim, na przemian: cicho i głośno;
  • „ihihi ihihihi” – naśladujemy odgłos rżenia konia;
  • Wymawiamy szeptem, a potem głośno „iii”, „jjj”, „hi” podczas szerokiego rozciągania kącików warg.

Ćwiczenie warg:

  • układamy usta, jak podczas wymawiania „u”, a następnie, jak przy „i”;
  • lekko się uśmiechamy, a następnie wargi wracają do pozycji neutralnej.

II. Etap wywoływania głosek szeregu ciszącego (”ś”, „ź”, „ć”, „dź”)

Uwaga! Podstawą dla całego szeregu ciszącego są zazwyczaj ćwiczenia wywołujące głoskę „ś”, ale zdarza się, iż rozpoczynamy od głoski „ć”, którą łatwiej uzyskać niż „ś”!

„ś”

Położenie narządów mowy: czubek języka oparty jest o dolny wałek dziąsłowy (poniżej zębów), środek języka unosi się do przedniej czII.ci podniebienia twardego, usta nieznacznie są wysunięte do przodu, a kąciki delikatnie się zaciskają.

Jeśli są problemy:

– Ćwiczenia rozpoczynamy od przedłużonego wymawiania ściszonego „iii” lub „hiii”, z podniesieniem języka do podniebienia;

– Wymawiamy: „isi”, „isia”, „isio”, „isie”, „isiu”;

– Podczas wymawiania „s”, polecamy dziecku cofnąć język do tyłu, ale nie ku górze. Język można cofnąć ku tyłowi szpatułką, przyciskając lekko jego czubek;

– Wypowiadamy przedłużone „ń” z zaciśniętymi skrzydełkami nosa.

 „ź”

Jeśli uzyskamy prawidłową wymowę „ś”, wtedy „ź” pojawia się samoistnie.

Gdy pojawi się problem:
– Przedłużamy „i” z maksymalnym zbliżaniem zębów do siebie;
– Przedłużamy „dź”, jeśli jest prawidłowo realizowane;
– Zaciskamy skrzydełka nosa podczas głośnego i długiego wymawiania „ń”. 

„ć”

Przy prawidłowej wymowie „ś” i „ź” -„ć” powinno pojawiać  się samoistnie.

Jeśli są problemy:

- wymawiamy miękkie „t” z dodatkiem „ś” („tsia”, „tsio”), stopniowo skracając, aż do uzyskania „ć”;

Krótkie, wielokrotne, intensywne szeptanie „ń” z zaciśniętymi skrzydełkami nosa.

 „dź”

Podobnie jak w przypadku „ś”, „ź” i „ć”, jeśli jest prawidłowa wymowa wtedy „dź” pojawia się samoistnie.

Jeśli są problemy:
– Głośno, krótko wypowiadamy „ń” z zaciśniętymi skrzydełkami nosa.
– Głoskę tę można uzyskać poprzez wymawianie miękkiego „d” z dodatkiem „ź”.

III. Etap utrwalenia głosek szeregu ciszącego („ś”, „ź”, „ć”, „dź”)

„ś”

1.ćwiczymy „ś” w izolacji.

2.następnie ćwiczymy „ś” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: sia, sio, sie, siu, si;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych:
asia, asio, asie, asiu, asi
osia, osio, osie, osiu, osi
esia, esio, esie, esiu, esi
usia, usio, usie, usiu, usi
ysia, ysio, ysie, ysiu, ysi;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: aś, oś, eś, uś, yś, iś.

3. ćwiczymy „ś” w połączeniach ze spółgłoskami:
– nagłosw wyrazach, potem w związkach wyrazowych: śla, śli, śmie, śnie, śnia, świa, świe, świ; siano, siedem, siodło, sierota, sierpień, sikorka, silnik, siła, sito, siniak, siwy, siekiera, ślimak, śliniak, świnia;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: aśl, aśm, yśl, iśn, eśn, uśt; jesień, mamusia, osioł, kosiarka, tasiemka, wisienka, nasiona, pasieka, osiem, nosi, itp.;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych, np. gęś, miś, tatuś, oś, ptyś, ryś, wieś.

4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

 „ź”

1. ćwiczymy „ź” w izolacji.

2. „ź” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłos w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: zia, zio, zie, ziu, zi;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych:
azia, azio, azie, aziu, azi
ozia, ozio, ozie, oziu, ozi
ezia, ezio, ezie, eziu, ezi
uzia, uzio, uzie, uziu, uzi
yzia, yzio, yzie, yziu, yzi.

3. „ź” w połączeniach ze spółgłoskami (tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– w nagłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: źle, źru, źre; ziarno, ziąb, zioła, zielony, ziemia, ziemniak, zięba, zima, ziewa, źrebak;
– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych np. bazie, buzia, gałęzie, guzik, jezioro, kozioł, łazienka, nizina, poziomka, tuzin, więzienie, nizina.

4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

„ć”

1. ćwiczymy „ć” w izolacji.

2. ćwiczymy „ć” w połączeniu z samogłoskami:
– nagłosw sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: cia, cio, cie, ciu, ci;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych:
acia, acio, acie, aciu, aci
ocia, ocio, ocie, ociu, oci
ecia, ecio, ecie, eciu, eci
ucia, ucio, ucie, uciu, uci
ycia, ycio, ycie, yciu, yci;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ać, oć, eć, uć, ić.

3. „ć” w połączeniach ze spółgłoskami:
– nagłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ćma, ćwi…;ciało, cielak, cień, ciepło, ciupaga, cicho, ciemno, ciągnik, cienki, cierpliwy, ciernie, itp.;
– śródgłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ucik, ącik, bcia; bocian, bucik, kociak, kocioł, kwiecień, maciejka, pociąg, pociecha, wyciek, okucie, itp.;
– wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ość, iść; łokieć, dobroć, nić, paproć, wilgoć, łabędź, miedź, bić, malować, mieć, myć, pić, itp.;

4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

„dź”

1. ćwiczymy „dź” w izolacji.

2. ćwiczymy „dź” w połączeniu z samogłoskami:
– w nagłosie w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: dzia, dzio, dzie, dziu, dzi;
– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych:
adzia, adzio, adzie, adziu, adzi
odzia, odzio, odzie, odziu, odzi
edzia, edzio, edzie, edziu, edzi
udzia, udzio, udzie, udziu, udzi
ydzia, ydzio, ydzie, ydziu, ydzi…

3. Ćwiczymy „dź” w połączeniach ze spółgłoskami(tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):
– w nagłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych; dziad, działka, działo, dzień, dziura, dziupla, dziwak, dzik, dziób, dziennik, dźwig, dziwny, dzielny, itp.;
– w  śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych, np. budzik, godzina, grudzień, łodzie, nadzieja, niedziela, rodzina, tydzień, młodzi, urodziwi, łabędzie, itp.

4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

Utrwalamy wszystkie głoski szeregu ciszącego: „ś”, „ź”, „ć”, dź”.

IV. Etap automatyzacji głosek szeregu ciszącego („ś”, „ź”, „ć”, „dź”).

  • teksty drukowane i wierszyki;
  • mowa spontaniczna;
  • opowiadanie treści historyjek obrazkowych.

 „Ślimaki – śpiochy”

Dwa ślimaki, w jakimś lesie,

śpią radośnie siódmą jesień.

Śnią o sianku, wsi i rysiu,

o śpiworkach, sitku, misiu.

Śnią o świerkach, w śniegu świętach,

sianku, łosiach i prosiętach.

Bo gdy siedem lat się śpi,

wiele się ślimakom śni.

 

„Zięba – kucharka”

Ogarnęła ziębę mania:

mania w kuchni gotowania.

Wzięła zięba ziarna worek,

zielonego dębu korę,

pół ziemniaka, bazie, zioła

 i na obiad ziomków woła.

Ale buzie ziomków blade...

Marny, ziębo, ten obiadek!

 

„Ciocia bociana”

 W Ciechocinku, tak od rana,

miała ciocia być bociana.

Bocian chciał powitać ciocię.

Leci. Niecierpliwy w locie.

Na peronie jednak cicho.

Nie ma cioci? Niech to licho!

Ciocia ciuchcią nie jechała!

Po dwóch chwilkach nadleciała.