I. Etap przygotowawczy przed wywołaniem głosek szeregu syczącego - „s”, „z”, „c”, „dz”.

 Ćwiczenia oddechowe:

  • dmuchamy na chorągiewki i wiatraczki;
  • „tańczący płomyczek” – dmuchamy na płomień świecy w odległości niepozwalającej zdmuchnąć płomyka, lecz wyginać go;
  • dmuchamy na papierowe łódki pływające w misce z wodą;
  • zawody „kto dmuchnie dalej” – zdmuchujemy kulki waty z ręki;
  • wydmuchujemy bańki mydlane;  
  • dmuchamy na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach o różnej długości ponad głową ćwiczącego;
  • „wyścigi samochodowe” – dmuchamy na papierowe kulki po wytyczonej trasie narysowanej na podłodze.

Więcej ćwiczeń oddechowych: http://ppbystra.ayz.pl/old/strefa-rodzica/logopedia/317-zajecia-logopedyczne. Uwaga! Podczas każdych zajęć prowadzimy ćwiczenia oddechowe!

Ćwiczenia języka:

  • wysuwamy język do przodu - język szeroki i wąski;
  • układamy język za dolnymi zębami;
  • liczymy dolne zęby czubkiem języka po wewnętrznej stronie;
  • oblizujemy językiem wewnętrzną powierzchnię dolnych zębów;
  • dotykamy czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzmiewaniem głoski „e”,
  • „wymiatamy śmieci” – energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów.

Ćwiczenia warg

  • rozciągamy wargi jak w uśmiechu – wargi płaskie, przylegają do zębów (zęby widoczne);
  • rozciągamy wargi do uśmiechu i wymawianie głoski „i”;
  • naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianiem ich wargami;
  • gimnastyka warg i języka (wysuwamy języka do przodu, uśmiechanie się);
  • naśladujemy odgłosy z rozciągniętymi kącikami ust:
    – kozy – me, me
    – barana – be, be
    – kurczątka – pi, pi
    – śmiechu – hi, hi;
  • pokazujemy szeroki uśmiech, a następnie ściąganie ust, jak przy głosce „u” (uśmiech –ryjek)

II. Etap wywołania głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)

 „s”

Rozpoczynamy od wyjaśnienia ułożenia narządów artykulacyjnych: język leży za dolnymi zębami, tworząc rynienkę (jak podczas dmuchania), wargi rozchylają się w łagodny uśmiech. Podczas demonstrowania brzmienia głoski „s” przykładamy wewnętrzną stronę dłoni ćwiczącego do naszych warg, pokazując, że strumień wydychanego powietrza trzeba kierować środkiem ust.

Jeśli mamy problemy:

– Zaczynamy od ćwiczeń w dmuchaniu wprost na wybrany przedmiot, przechodząc do dmuchania z równoczesnym ułożeniem ust do uśmiechu, aż po wybrzmienie „s” przy niezmienionym położeniu narządów mowy.

– Aby dokładniej określić miejsce prawidłowego ułożenia języka, można użyć nitki dentystycznej, którą zakładamy na dolne siekacze i polecamy dotykać czubkiem języka nitki w czasie wypowiadania „s”.

– Można wypowiadać przedłużone „e” i zbliżać zęby do siebie, by osiągnąć „s”.
– Można wykorzystać metodę przekształceń artykulacyjnych. Polega ona na przedłużonym wymawianiu „f” z równoczesnym odsuwaniem palcami dolnej wargi od górnych siekaczy.
– Innym sposobem przekształceń jest wybrzmiewanie „t”. Przedłużanie jej pozwala uzyskać „c”, a następnie „s”.

 „z”

Jeśli głoska „s” jest już prawidłowo wymawiana, zwykle „z” pojawia się samoistnie.

Jeśli są problemy:

– Wskazujemy wibracje w okolicach szyi lub głowy (metodą dotyku).

– Stosujemy nucenie melodii na głosce „s”.

– Można wykorzystać przekształcenie „d” lub „w” z równoczesnym cofaniem kącików ust i zbliżaniem zębów do siebie.

„c”

Jeśli głoski „s” i „z” są już prawidłowo wymawiane, zwykle „c” pojawia się samoistnie.

Jeśli są problemy:

– Polecamy dziecku wymawiać początkowo „t” (wargi i zęby jak przy „s”, „z”), dodając przedłużone „s” („tsss”), następnie powoli skręcamy „s” i wycofujemy się z „t”, aż przejdziemy do wymowy „c”.

 „dz”

Jeśli głoski „s”, „z” i „c” są już prawidłowo wymawiane, zwykle „dz” pojawia się samoistnie.
Jeśli są problemy:

– Objaśniamy ułożenie artykulatorów (wargi lekko spłaszczone jak podczas uśmiechu, język najpierw przednią częścią styka się z górnymi zębami, a potem opada tworząc szczelinę).

– Wskazujemy wibracje w okolicach szyi lub głowy (metodą dotyku).

– Można wykorzystać przekształcenie „d” z równoczesnym odsuwaniem palcami maksymalnie do tyłu kącików warg.

– Można wykorzystać wybrzmiewanie coraz szybciej, kolejno po sobie „d” i „z”.

III. Etap utrwalenia głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)

  1.  Ćwiczymy „s” w izolacji.

- syczymy jak wąż,

- syczący gwizdek w czajniku.

  1. Następnie ćwiczymy „s” w połączeniu z samogłoskami:

- w  nagłosie - w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych
sa, so, se, su, sy;
- w śródgłosie - w wyrazach, potem w związkach wyrazowych
asa, aso, ase, asu, asy
osa, oso, ose, osu, osy
esa, eso, ese, esu, esy
usa, uso, use, usu, usy
ysa, yso, yse, ysu, ysy;

- w wygłosie -  w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: as, os, es, us, ys.
Głoskę „s”, ćwiczoną w różnych pozycjach w wyrazie, początkowo przedłużamy.

  1. Ćwiczymy „s” w połączeniach ze spółgłoskami:

- w nagłosie - w wyrazach, w związkach wyrazowych: scho, skl, ska, sło, smu, smo, sno, spo, stu, sto, sta, stu, swe…;

- w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych;

- w wygłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych.

UWAGA! Wcześniej wymaga prawidłowego realizowania głosek „sz” i „cz” z szeregu szumiącego.

4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

„z”

  1. Najpierw ćwiczymy „z” w izolacji.
  2. Następnie ćwiczymy „z” w połączeniu z samogłoskami:

– w nagłosie w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: za, zo, ze, zu, zy;

– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: aza, azo, aze, azu, azy

oza, ozo, oze, ozu, ozy

eza, ezo, eze, ezu, ezy

uza, uzo, uze, uzu, uzy

yza, yzo, yze, yzu, yzy.

  1. Ćwiczymy „z” w połączeniach ze spółgłoskami(tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):

– w nagłosie- w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: zle, zmy, zdr, zna…;

– w śródgłosie w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ezd…

Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

„c”

  1. Najpierw ćwiczymy „c” w izolacji.
  2. Następnie ćwiczymy „c” w połączeniu z samogłoskami:

- w nagłosie - w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ca, co, ce, cu, cy;

- w śródgłosie - w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: aca, aco, ace, acu, acy
oca, oco, oce, ocu, ocy
eca, eco, ece, ecu, ecy
uca, uco, uce, ucu, ucy
yca, yco, yce, ycu, ycy;

- w wygłosie -  w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: ac, oc, ec, uc, yc.

  1. Ćwiczymy „c” w połączeniach ze spółgłoskami:
    – w  nagłosie -w wyrazach, potem w związkach wyrazowych;
    – śródgłosie - w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: kcj, ock, wca…;
    – wygłos w wyrazach, potem w związkach wyrazowych.
  2. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

„dz”

  1. Ćwiczymy „dz” w izolacji.
  2. Następnie ćwiczymy „dz” w połączeniu z samogłoskami:
    – w nagłosie- w sylabach, logotomach, wyrazach, potem w związkach wyrazowych: dza, dzo, dze, dzu, dzy;
    – w śródgłosie , w wyrazach, potem w związkach wyrazowychadza, adzo, adze, adzu, adzy
    odza, odzo, odze, odzu, odzy
    edza, edzo, edze, edzu, edzy
    udza, udzo, udze, udzu, udzy
    ydza, ydzo, ydze, ydzu, ydzy.
  3. Ćwiczymy „dz” w połączeniach ze spółgłoskami (tylko dźwięcznymi, gdyż obok bezdźwięcznych i w wygłosie traci dźwięczność!):

- w nagłosie - w wyrazach, potem w związkach wyrazowych: dzba, dzwo…;

 UWAGA! Wcześniej wymaga prawidłowego realizowania głosek „sz”, „ż”, „cz” i „dż” z szeregu szumiącego oraz „ś” i „dź” z szeregu ciszącego.

- w śródgłosie - w wyrazach i związkach wyrazowych: ndza, rdzo…

4. Ćwiczymy wszystko w zdaniach.

5. Utrwalanie wszystkich głosek szeregu syczącego: „s”, „z”, „c”, dz”.

IV. Etap automatyzacji głosek szeregu syczącego („s”, „z”, „c”, „dz”)

  • teksty drukowane i wierszyki;
  • mowa spontaniczna;
  • opowiadanie treści historyjek obrazkowych.